Zandophopingen en zandkoliek bij paarden

Paarden die in de herfst en winter op kale of modderige weides staan, krijgen vaak ongemerkt zand binnen. Meestal gaat het om kleine beetjes die via het gras of ruwvoer worden opgenomen. Dat lijkt onschuldig, maar wanneer het zand zich ophoopt in de darmen, kan dit leiden tot diarree, vermagering of zelfs koliek. Zandkoliek is een van de meest voorkomende spijsverteringsproblemen bij paarden in deze seizoenen, en het is grotendeels te voorkomen met goed management en de juiste voeding.

De meeste paarden eten geen zand uit zichzelf. Het zand komt vooral mee met het gras of hooi. Wanneer een weide kaal gegeten is, trekken paarden de wortels uit de grond, waarbij zand aan de graspolletjes blijft kleven. Ook bij het voeren op een zandpaddock of stoffige bodem is opname onvermijdelijk. In voordroog of kuilvoer blijft zand vaak kleven aan het vochtige voer, waardoor de opname toeneemt. Een beetje zand passeert meestal zonder problemen, maar zodra de hoeveelheid toeneemt, kan het zich ophopen in de blinde en dikke darm. Daar kan het de darmwand beschadigen en de normale beweging van de darmen vertragen.

Een gezonde darmwerking begint bij voldoende vezels. Vezelrijk ruwvoer houdt de darmen in beweging, stimuleert de darmflora en helpt bij het uitscheiden van zand via de mest. De blinde en dikke darm van het paard zijn ontworpen om vezelrijke plantenresten te verteren. Wanneer de darm goed gevuld is met ruwvoer, wordt de darminhoud voortdurend gemengd en naar achteren getransporteerd. Zo blijft het zand niet op één plek liggen, maar verlaat het samen met de mest het lichaam.

Vezels dragen bovendien bij aan een gezonde darmflora — de miljarden bacteriën die zorgen voor fermentatie en opname van voedingsstoffen. Wanneer een paard te weinig vezels krijgt of te lang zonder ruwvoer staat, raakt dit systeem uit balans. De darmbeweging vertraagt, het zand zakt naar beneden en kan zich ophopen. Zo ontstaat het risico op zandkoliek.

De verschijnselen van zandophoping kunnen subtiel zijn. Sommige paarden hebben terugkerende diarree of mestwater, andere tonen lichte koliekverschijnselen, vermageren of presteren minder goed. De ernst van de klachten hangt af van de hoeveelheid zand, de duur van de opname en de algemene gezondheid van het paard. De zogenaamde ‘handschoentest’ — mest mengen met water en het bezinksel bekijken — kan aanwijzingen geven, maar sluit een probleem nooit volledig uit. Bij twijfel is het verstandig om een dierenarts te raadplegen, vooral bij aanhoudende koliek of vermagering.

Een zandvrij bestaan bestaat niet, maar het risico kan sterk worden verminderd door slim te voeren en te huisvesten. Voer nooit hooi direct van de grond op een zandbodem. Gebruik een ruif, een grote bak of leg rubbermatten onder het voergedeelte. Controleer regelmatig of er geen hooiresten met zand in de voerplek blijven liggen.

Ook de lengte van het gras speelt een rol. Zodra het gras korter is dan vijf centimeter, neemt de kans op zandopname sterk toe. Geef in die periode voldoende hooi bij of haal het paard tijdelijk van het weiland om de grasmat te laten herstellen.

De kwaliteit van het ruwvoer is minstens zo belangrijk. Goed hooi is schoon, droog en vrij van schimmel of stof. In voordroog blijft zand makkelijker kleven, waardoor het risico op opname stijgt. Voer daarom liever hooi als basis en gebruik voordroog alleen wanneer de kwaliteit gegarandeerd is.

Er bestaan supplementen die kunnen helpen om zand uit de darmen af te voeren. Psyllium, ook bekend als vlozaad, is daarvan het bekendste voorbeeld. Deze vezelsoort zwelt op in contact met water en kan zo de darmbewegingen stimuleren. Daardoor kan het zand dat nog niet vastzit aan de darmwand, gemakkelijker worden uitgescheiden.

Psyllium wordt vaak preventief gegeven in korte kuren van enkele dagen. Daarbij is het belangrijk om de dosering aan te passen aan het gewicht van het paard en het middel niet permanent te gebruiken — langdurig gebruik kan juist de darmflora verstoren.

Toch blijft psyllium een aanvulling, geen vervanging voor ruwvoer. Onderzoek laat zien dat voldoende hooi meer bijdraagt aan het afvoeren van zand dan welke vezelkuur ook. Hooi is en blijft het beste preventieve “reinigingsmiddel” dat de natuur biedt.

Bij paarden die gevoelig zijn voor spijsverteringsproblemen, kan extra ondersteuning van de darmflora zinvol zijn. Supplementen met pre- en probiotica helpen om de balans in de darmen te herstellen, vooral na periodes van diarree, stress of wisselingen in het rantsoen. Ook bietenpulp, luzerne of vezelrijke slobbers kunnen de darmgezondheid versterken en bijdragen aan een regelmatige mestproductie.

Wanneer de mest mooi gevormd, glad en glanzend is, werkt de darm goed. Onregelmatige, waterige of juist te droge mestballen kunnen een teken zijn dat de darmflora ondersteuning nodig heeft. Door de darmen gezond te houden, verklein je indirect de kans op zandophopingen.

Bij lichte verschijnselen zoals wat mestwater of winderigheid kun je vaak zelf aanpassingen doen in het rantsoen. Geef meer hooi, vermijd voeren op zand en overweeg een korte kuur met psyllium. Wanneer je paard echter terugkerende koliekverschijnselen vertoont, sloom is of niet goed eet, is snel handelen noodzakelijk. Een dierenarts kan via een mestonderzoek of röntgenfoto beoordelen hoeveel zand zich in de darmen bevindt en een passende behandeling inzetten.

Na herstel is het belangrijk om herhaling te voorkomen. Dat betekent: blijven letten op de voermethode, het rantsoen en de kwaliteit van het ruwvoer.

Zandkoliek is grotendeels te voorkomen door te zorgen voor voldoende schoon, vezelrijk ruwvoer en een slimme voerplaats. Psyllium en andere vezelrijke supplementen kunnen helpen om zand uit de darmen te verwijderen, maar zijn geen wondermiddel. De basis ligt bij een gezonde darmwerking, een goed uitgebalanceerd rantsoen en regelmatige controle van de mest.

Zo houd je de spijsvertering van je paard gezond — ook tijdens natte, modderige maanden.

Voor vragen zijn wij elke werkdag telefonisch te bereiken of via [email protected].